ฝ้าเลือดคืออะไร สาเหตุและวิธีรักษา

ฝ้าเลือดคืออะไร

ฝ้าเลือดคือฝ้าชนิดหนึ่งที่มีลักษณะเด่นคือรอยแดงและเส้นเลือดฝอยที่มองเห็นได้ชัดเจนอยู่ใต้รอยดำของฝ้า โดยจะมีลักษณะเป็นรอยสีน้ำตาลหรือน้ำตาลแดงร่วมกับมีเส้นเลือดฝอยปรากฏให้เห็น ซึ่งบ่งชี้ว่าฝ้าไม่ได้เป็นแค่ความผิดปกติของเม็ดสีเพียงอย่างเดียว แต่ยังเกี่ยวข้องกับความผิดปกติของหลอดเลือดด้วย (The hidden vascular component to melasma, MDedge Dermatology News, 2016)

ความแตกต่างระหว่างฝ้าเลือดกับฝ้าชนิดอื่น

ฝ้าเลือดมีความแตกต่างจากฝ้าชนิดอื่นตรงที่มีรอยแดงและเส้นเลือดฝอยขยายตัวปรากฏอยู่ใต้รอยดำ ทำให้ฝ้าชนิดนี้มักมีสีน้ำตาลแดงหรือน้ำตาลอมม่วง ในขณะที่ฝ้าทั่วไปจะมีสีน้ำตาลหรือน้ำตาลเทาล้วน นอกจากนี้ ผู้ที่เป็นฝ้าเลือดอาจมีอาการแสบร้อนหรืออาการหน้าแดงได้ง่ายร่วมด้วย ซึ่งเป็นผลมาจากความผิดปกติของเส้นเลือด ไม่ใช่แค่ความผิดปกติของเม็ดสีเพียงอย่างเดียว (Telangiectatic melasma: a new entity?, Cosmetic Dermatology, 2007)

สาเหตุการเกิดฝ้าเลือด

ผลจากการใช้เครื่องสำอางหรือยาที่มีสเตียรอยด์

การใช้เครื่องสำอางหรือยาที่มีส่วนผสมของสเตียรอยด์เป็นเวลานานอาจทำให้เกิดรอยดำกระจายตัวร่วมกับเส้นเลือดฝอยขยายตัว การใช้สเตียรอยด์อย่างไม่เหมาะสมสามารถนำไปสู่ภาวะผิวหนังฝ่อ เส้นเลือดฝอยเปราะบาง และเกิดฝ้ากลับมาใหม่ได้ ลักษณะทางคลินิกคือรอยดำสีน้ำตาลแดงพร้อมกับเส้นเลือดฝอยที่เห็นได้ชัด ซึ่งบางครั้งเรียกว่า “ฝ้าจากสเตียรอยด์” (Telangiectatic melasma: a new entity?, Cosmetic Dermatology, 2007)

ความผิดปกติของเส้นเลือดฝอยใต้ผิวหนัง

ความผิดปกติของเส้นเลือดฝอยใต้ผิวหนังเป็นลักษณะสำคัญของฝ้าชนิดที่เรียกว่า “ฝ้าเลือด” (Vascular Melasma) ซึ่งมีลักษณะเป็นรอยแดงและเส้นเลือดฝอยขยายตัว (telangiectasia) ที่มองเห็นได้ชัดเจนอยู่ใต้แผ่นฝ้า ภาวะนี้เกิดจากการที่ผิวหนังบริเวณฝ้ามีจำนวนและขนาดของเส้นเลือดในชั้นหนังแท้เพิ่มขึ้น ซึ่งถูกกระตุ้นโดยสารเร่งการสร้างหลอดเลือด (Vascular Endothelial Growth Factor หรือ VEGF) ทำให้ฝ้ามีสีน้ำตาลแดงหรือน้ำตาลอมแดง (The vascular component of melasma: a systematic review of laboratory, diagnostic, and therapeutic evidence, Dermatologic Surgery, 2020)

การโดนแสงแดดเป็นเวลานาน

การได้รับรังสีอัลตราไวโอเลต (UV) จากแสงแดดเป็นเวลานาน เป็นปัจจัยกระตุ้นจากสิ่งแวดล้อมที่มีอิทธิพลมากที่สุดในการเกิดฝ้า

รังสียูวีไม่เพียงแต่กระตุ้นเซลล์สร้างเม็ดสี (melanocytes) ให้ผลิตเมลานินเพิ่มขึ้น แต่ยังทำลายโครงสร้างผิวหนังชั้นหนังแท้และหลอดเลือด ซึ่งนำไปสู่การอักเสบ การสร้างเส้นเลือดใหม่ และภาวะผิวแก่ก่อนวัย (photoaging) การได้รับรังสียูวีซ้ำๆ จะทำให้ฝ้ามีลักษณะที่คงทนและรักษาได้ยากขึ้น โดยผลสำรวจทั่วโลกพบว่าผู้ป่วยฝ้าประมาณ 90% ระบุว่าแสงแดดเป็นตัวกระตุ้นหลัก (Dermatology and Therapy, 2022)

ฮอร์โมนและปัจจัยภายในร่างกาย

ฮอร์โมนเพศหญิง (เอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน) ความผิดปกติของต่อมไทรอยด์ และปัจจัยทางพันธุกรรมเป็นปัจจัยภายในร่างกายที่สำคัญที่สุดที่เกี่ยวข้องกับการเกิดฝ้า โดยปัจจัยเหล่านี้ส่งผลต่อการสร้างเม็ดสีและการทำงานของหลอดเลือดใต้ผิวหนัง

ปัจจัยภายในร่างกายที่กระตุ้นการเกิดฝ้า ได้แก่

• อิทธิพลของฮอร์โมน ฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนมีผลอย่างมากต่อการเกิดฝ้า โดยเฉพาะในช่วงตั้งครรภ์ (เรียกว่า “หน้ากากแห่งการตั้งครรภ์”) การใช้ยาคุมกำเนิด หรือการรับฮอร์โมนทดแทน ฮอร์โมนเอสโตรเจนจะกระตุ้นเซลล์สร้างเม็ดสีให้ผลิตเมลานินมากขึ้น และยังส่งเสริมการสร้างหลอดเลือดใหม่ ซึ่งทำให้ฝ้ามีสีเข้มและมีลักษณะแดงขึ้น
• ความผิดปกติของต่อมไทรอยด์ มีการศึกษาพบความเชื่อมโยงระหว่างฝ้ากับความผิดปกติของต่อมไทรอยด์ โดยเฉพาะภาวะไทรอยด์ทำงานต่ำ (Hypothyroidism) ซึ่งพบได้ในผู้ป่วยฝ้าสูงกว่าคนทั่วไป
• พันธุกรรมและเชื้อชาติ ผู้ที่มีประวัติคนในครอบครัวเป็นฝ้ามีความเสี่ยงสูงขึ้น นอกจากนี้ยังพบว่าฝ้ามักเกิดในคนบางกลุ่มชาติพันธุ์ เช่น ชาวเอเชียและฮิสแปนิก ซึ่งบ่งชี้ว่าปัจจัยทางพันธุกรรมมีส่วนเกี่ยวข้อง
• การอักเสบในผิวหนัง ในผิวบริเวณที่เป็นฝ้าจะมีการอักเสบแฝงอยู่ โดยมีการเพิ่มขึ้นของเซลล์แมสต์ (Mast cells) ซึ่งหลั่งสารกระตุ้นการอักเสบและสารกระตุ้นการสร้างหลอดเลือด (VEGF) ทำให้เกิดทั้งรอยดำและรอยแดง (Update on Melasma—Part I: Pathogenesis, Dermatology and Therapy, 2022)

อาการและลักษณะของฝ้าเลือด

รูปร่างหน้าตาของฝ้าเลือด

ฝ้าเลือดมีลักษณะเป็นรอยปื้นสีน้ำตาลหรือน้ำตาลแดงร่วมกับมีรอยแดงและเส้นเลือดฝอยที่มองเห็นได้ชัดเจน ซึ่งแตกต่างจากฝ้าทั่วไปที่มีเพียงสีน้ำตาลหรือสีเทา โดยรอยฝ้าอาจมีสีน้ำตาลอมชมพูในคนผิวขาว หรือสีน้ำตาลเข้มอมม่วงในคนผิวคล้ำ

ลักษณะสำคัญอื่นๆ ของฝ้าเลือด ได้แก่

• ตำแหน่ง: มักพบบริเวณกลางใบหน้า เช่น แก้ม จมูก หน้าผาก และริมฝีปากบน
• ขอบเขต: ขอบของฝ้ามักไม่สม่ำเสมอและอาจมีลักษณะเป็นร่างแห
• อาการร่วม: ผู้ป่วยอาจมีอาการแสบร้อนหรืออาการหน้าแดงเป็นพักๆ ในบริเวณที่เป็นฝ้า (Melasma (facial pigmentation) – causes, differential diagnosis, and treatment, DermNet New Zealand, 2023)

บริเวณที่มักเกิดฝ้าเลือด

ฝ้าเลือดมักเกิดบริเวณ กลางใบหน้า เช่นเดียวกับฝ้าชนิดทั่วไป โดยตำแหน่งที่พบได้บ่อย ได้แก่ แก้ม จมูก หน้าผาก และริมฝีปากบน (Dermoscopic features of melasma vs. Hori’s nevus in Asian patients, J. Clin. Aesthet. Dermatol., 2018)

ฝ้าเลือดกับฝ้าแดดต่างกันอย่างไร

ความแตกต่างที่สำคัญคือฝ้าเลือดจะมีรอยแดงและเส้นเลือดฝอยขยายตัวร่วมด้วย ในขณะที่ฝ้าแดดหรือฝ้าทั่วไปมักเป็นเพียงรอยสีน้ำตาลหรือเทาที่ไม่มีรอยแดงชัดเจน

ความแตกต่างในด้านอื่นๆ มีดังนี้

• ลักษณะ:
  • ฝ้าเลือด: มีลักษณะเป็นปื้นสีน้ำตาลอมแดง และมักมองเห็นเส้นเลือดฝอยเล็กๆ ได้ชัดเจน โดยเฉพาะเมื่อตรวจด้วยเครื่องมือแพทย์ (Dermoscopy)
  • ฝ้าแดด (ฝ้าทั่วไป): เป็นปื้นสีน้ำตาลอ่อนไปจนถึงสีน้ำตาลเทา โดยไม่มีรอยแดงหรือเส้นเลือดฝอยที่เห็นได้ชัด
• สาเหตุหลัก:
  • ฝ้าเลือด: เกิดจากความผิดปกติของเส้นเลือดในชั้นหนังแท้ ซึ่งมีการสร้างเส้นเลือดใหม่และขยายตัวมากกว่าปกติ ทำให้เกิดรอยแดงและกระตุ้นการสร้างเม็ดสี
  • ฝ้าแดด (ฝ้าทั่วไป): เกิดจากการกระตุ้นของแสงแดด (UV) ต่อเซลล์สร้างเม็ดสีโดยตรง ทำให้ผลิตเม็ดสีเมลานินออกมามากเกินไป
• อาการร่วม:
  • ฝ้าเลือด: ผู้ป่วยอาจมีอาการแสบร้อน ผิวไวต่อสิ่งกระตุ้น หรือมีอาการหน้าแดงได้ง่าย
  • ฝ้าแดด (ฝ้าทั่วไป): โดยทั่วไปจะไม่มีอาการแสบร้อนหรืออาการหน้าแดงร่วมด้วย (DermNet New Zealand, 2023)

ฝ้าเลือดกับฝ้าฮอร์โมนต่างกันอย่างไร

ฝ้าเลือดมีลักษณะเด่นคือรอยแดงและเส้นเลือดฝอยที่มองเห็นได้ร่วมกับรอยดำ ในขณะที่ฝ้าฮอร์โมนหมายถึงฝ้าที่ถูกกระตุ้นจากความผันผวนของฮอร์โมนเป็นหลัก

• ฝ้าเลือด (Vascular Melasma): มีลักษณะเป็นรอยปื้นสีน้ำตาลอมแดง เกิดจากเส้นเลือดฝอยใต้ผิวหนังที่ขยายตัวผิดปกติ ซึ่งมักถูกกระตุ้นโดยการสัมผัสแสงแดดและความร้อนเป็นเวลานาน ทำให้เห็นเป็นรอยแดงหรือเส้นเลือดฝอยเล็กๆ ปะปนอยู่กับรอยฝ้าสีน้ำตาล
• ฝ้าฮอร์โมน (Hormonal Melasma): มีลักษณะเป็นรอยปื้นสีน้ำตาลหรือสีเทาที่เกิดจากระดับฮอร์โมนเพศหญิงที่เปลี่ยนแปลง เช่น ระหว่างตั้งครรภ์ (มักเรียกว่า “ฝ้าขณะตั้งครรภ์”) หรือจากการใช้ยาคุมกำเนิด โดยทั่วไปฝ้าชนิดนี้จะไม่มีรอยแดงชัดเจนเท่าฝ้าเลือด แต่ฝ้าทั้งสองชนิดสามารถเกิดร่วมกันได้ โดยเฉพาะเมื่อผู้ที่เป็นฝ้าฮอร์โมนสัมผัสกับแสงแดดและความร้อนเป็นประจำ (Update on Melasma—Part I: Pathogenesis, Dermatology and Therapy, 2022)

ฝ้าเลือดรักษาหายได้ไหม

ฝ้าเลือดไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ เนื่องจากเป็นภาวะเรื้อรัง แต่การรักษาต่างๆ สามารถทำให้รอยฝ้าจางลงและควบคุมอาการได้เป็นอย่างดี อย่างไรก็ตาม ฝ้ามีแนวโน้มที่จะกลับมาเป็นซ้ำสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากหยุดการรักษาเพื่อควบคุมอาการและไม่ได้ป้องกันแสงแดดอย่างสม่ำเสมอ (Understanding melasma – pharmacology, procedures and prevention for optimal treatment results (Review), International Journal of Environmental Research and Public Health, 2022)

วิธีรักษาฝ้าเลือดให้ผิวดีขึ้น

การรักษาฝ้าเลือดให้ได้ผลดีที่สุดคือการใช้หลายวิธีร่วมกัน โดยผสมผสานระหว่างการใช้ยาทาเฉพาะที่ การทำหัตถการโดยแพทย์ และการป้องกันปัจจัยกระตุ้นอย่างเคร่งครัด

แนวทางการรักษาที่แนะนำโดยอ้างอิงจากข้อมูลทางการแพทย์ มีดังนี้

• การใช้ยาทาเฉพาะที่
  • Tranexamic Acid (TXA): เป็นส่วนผสมสำคัญที่ช่วยลดทั้งเม็ดสีและเส้นเลือดผิดปกติซึ่งเป็นลักษณะเด่นของฝ้าเลือด
  • Hydroquinone (HQ): เป็นยามาตรฐานในการลดการสร้างเม็ดสี มักใช้ในระยะสั้นภายใต้การดูแลของแพทย์
  • Niacinamide และ Azelaic Acid: ช่วยลดการอักเสบและรอยแดง ทั้งยังช่วยเสริมความแข็งแรงให้เกราะป้องกันผิว
  • Tretinoin (กลุ่มวิตามินเอ): ช่วยเร่งการผลัดเซลล์ผิวและเพิ่มประสิทธิภาพของยาทาตัวอื่น
• การทำหัตถการโดยแพทย์
  • เลเซอร์สำหรับเส้นเลือด (Vascular Laser): เช่น Pulsed Dye Laser (PDL) ซึ่งเป็นเลเซอร์ที่ออกฤทธิ์จำเพาะต่อเส้นเลือดโดยตรง ช่วยลดรอยแดงและเส้นเลือดฝอยที่ผิดปกติ
  • Intense Pulsed Light (IPL): เป็นการใช้แสงความเข้มสูงที่สามารถปรับฟิลเตอร์เพื่อรักษาทั้งปัญหาเม็ดสีและรอยแดงได้พร้อมกัน
  • การฉีด Tranexamic Acid: เป็นการฉีดยาเข้าสู่ผิวบริเวณที่เป็นฝ้าโดยตรงเพื่อรักษาเฉพาะจุด ช่วยลดความเสี่ยงจากผลข้างเคียงแบบทั่วร่างกาย
  • Microneedling: การใช้เข็มขนาดเล็กกระตุ้นผิวร่วมกับการทายา เช่น Tranexamic Acid หรือวิตามินซี เพื่อให้ยาซึมลึกและออกฤทธิ์ได้ดีขึ้น
• การป้องกันและดูแลต่อเนื่อง
  • การทาครีมกันแดด: เป็นสิ่งที่สำคัญที่สุด ควรเลือกใช้ครีมกันแดดชนิด Broad-spectrum ที่มีค่า SPF 50+ และมีส่วนผสมของ Iron Oxides (มักพบในกันแดดชนิดมีสี/Tinted) เพื่อป้องกันแสงที่มองเห็นได้ (Visible Light)
  • การหลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้น: ควรหลีกเลี่ยงความร้อน แสงแดดจัด การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน (หากเป็นไปได้) และผลิตภัณฑ์ที่ก่อให้เกิดการระคายเคืองผิว (The vascular component of melasma: a systematic review of laboratory, diagnostic, and therapeutic evidence, Dermatologic Surgery, 2020)

การดูแลผิวด้วยตนเองเบื้องต้น

การดูแลผิวด้วยตนเองเบื้องต้นที่สำคัญที่สุดคือ การป้องกันผิวจากแสงแดดอย่างเคร่งครัดและการดูแลผิวอย่างอ่อนโยนเพื่อลดการระคายเคือง ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญในการป้องกันและควบคุมฝ้าไม่ให้มีสีเข้มขึ้นหรือเกิดซ้ำ

แนวทางการดูแลผิวด้วยตนเองมีดังนี้:

• การป้องกันแสงแดด:
  • ทาครีมกันแดดที่มีค่า SPF 50+ และมีคุณสมบัติป้องกันรังสี UVA สูง (PA+++) เป็นประจำทุกวัน
  • เลือกใช้ครีมกันแดดชนิดมีสี (tinted sunscreen) ที่มีส่วนผสมของ iron oxide เพื่อช่วยป้องกันแสงที่มองเห็นได้ (visible light) ซึ่งเป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่กระตุ้นฝ้า
  • สวมหมวกปีกกว้างและแว่นกันแดดเพื่อการป้องกันเพิ่มเติม และหลีกเลี่ยงแสงแดดช่วงเวลา 10.00-16.00 น.
• การดูแลผิวอย่างอ่อนโยน:
  • ใช้ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดผิวหน้าที่อ่อนโยน มีค่า pH เป็นกลาง และหลีกเลี่ยงการใช้น้ำร้อนล้างหน้า
  • หลีกเลี่ยงการขัดถูผิวแรงๆ และผลิตภัณฑ์ที่อาจก่อให้เกิดการระคายเคือง เช่น สครับที่หยาบ หรือครีมที่ไม่ได้มาตรฐาน
  • ใช้มอยส์เจอไรเซอร์เพื่อเสริมสร้างเกราะป้องกันผิวให้แข็งแรงและลดการอักเสบของผิว
• การหลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้นอื่นๆ:
  • หลีกเลี่ยงความร้อนสูง เช่น การอบซาวน่า หรือการทำอาหารหน้าเตาเป็นเวลานาน เพราะความร้อนสามารถกระตุ้นให้ฝ้าเข้มขึ้นได้
  • ปรึกษาแพทย์เกี่ยวกับการใช้ยาที่มีส่วนผสมของฮอร์โมน เช่น ยาคุมกำเนิด ซึ่งอาจเป็นปัจจัยกระตุ้นฝ้า (DermNet New Zealand, 2023)

การใช้ครีมรักษาฝ้าเลือด

ครีมที่ใช้รักษาฝ้าเลือดมักเป็น ครีมสูตรผสมสามชนิด (Triple Combination Cream) ที่มีส่วนผสมของไฮโดรควิโนน, กรดวิตามินเอ และสเตียรอยด์ ซึ่งเป็นยามาตรฐานที่ให้ผลดีที่สุดในการลดเม็ดสี อย่างไรก็ตาม การรักษาฝ้าเลือดให้ได้ผลดีจำเป็นต้องใช้ส่วนผสมอื่น ๆ ร่วมด้วยเพื่อจัดการกับเส้นเลือดและการอักเสบ

นอกจากนี้ ยังมีส่วนผสมอื่น ๆ ที่มีประสิทธิภาพในการรักษาฝ้าเลือด โดยเฉพาะการลดรอยแดงและเส้นเลือด:

• กรดทรานเอกซามิก (Tranexamic Acid): ช่วยลดเม็ดสีและจัดการกับเส้นเลือดโดยตรง มีประสิทธิภาพดีในผู้ป่วยฝ้าเลือดที่มีเส้นเลือดฝอยขยายตัวชัดเจน
• กรดอะซีลาอิก (Azelaic Acid): มีฤทธิ์ยับยั้งการสร้างเม็ดสีและต้านการอักเสบ จึงช่วยลดทั้งฝ้าและรอยแดงได้พร้อมกัน
• ไนอะซินาไมด์ (Niacinamide): ช่วยลดการส่งต่อเม็ดสีไปยังเซลล์ผิวและมีคุณสมบัติต้านการอักเสบ ทำให้เกราะป้องกันผิวแข็งแรงขึ้นและลดรอยแดง
• วิตามินซี (Vitamin C): เป็นสารต้านอนุมูลอิสระที่ช่วยลดความเครียดในเซลล์ผิวซึ่งเป็นตัวกระตุ้นการสร้างเม็ดสีและการขยายตัวของเส้นเลือด (The vascular component of melasma: a systematic review of laboratory, diagnostic, and therapeutic evidence, Dermatologic Surgery, 2020)

ยารักษาฝ้าเลือดและวิตามินบำรุงผิว

การรักษาฝ้าเลือดที่มีประสิทธิภาพที่สุดคือการใช้ยาทาหลายชนิดร่วมกัน เพื่อลดเม็ดสี ลดการอักเสบ และควบคุมเส้นเลือด ควบคู่ไปกับการป้องกันแสงแดดอย่างเข้มงวด

ยารักษาและวิตามินที่สำคัญสำหรับฝ้าเลือด ได้แก่

• ยาทา (Topical Medications):
  • ครีมผสม 3 ชนิด: เช่น Tri-Luma® ซึ่งมีส่วนผสมของไฮโดรควิโนน (Hydroquinone) 4%, Tretinoin 0.05% และสเตียรอยด์อ่อนๆ (Fluocinolone) ถือว่ามีประสิทธิภาพสูงสุดในการรักษาช่วงแรก
  • กรดทรานเอกซามิก (Topical Tranexamic Acid): มีประสิทธิภาพดีในการรักษาฝ้าเลือด เนื่องจากช่วยลดทั้งเม็ดสีและการขยายตัวของเส้นเลือด
  • กรดอะซีลาอิก (Azelaic Acid): เป็นทางเลือกที่ปลอดภัย มีประสิทธิภาพเทียบเท่าไฮโดรควิโนน และยังช่วยลดการอักเสบ
  • ส่วนผสมอื่นๆ: เช่น ซิสเตอามีน (Cysteamine), กรดโคจิก (Kojic Acid) และอาร์บูติน (Arbutin)
• วิตามินและอาหารเสริม (Vitamins and Supplements):
  • ไนอะซินาไมด์ (Niacinamide – Vitamin B3): ในรูปแบบทา ช่วยลดการส่งต่อเม็ดสีไปยังเซลล์ผิวและเสริมสร้างเกราะป้องกันผิว
  • วิตามินซี (Vitamin C): ในรูปแบบทา เป็นสารต้านอนุมูลอิสระที่ช่วยยับยั้งการสร้างเม็ดสีและทำให้ผิวกระจ่างใส
  • Polypodium leucotomos: สารสกัดจากเฟิร์นในรูปแบบรับประทาน ช่วยเสริมการป้องกันผิวจากรังสียูวี
  • กลูตาไธโอน (Glutathione): ในรูปแบบรับประทาน อาจช่วยให้ผิวโดยรวมสว่างขึ้นเล็กน้อย

นอกจากนี้ การรักษากับผู้เชี่ยวชาญ เช่น การใช้เลเซอร์เส้นเลือด (Pulsed Dye Laser) และการฉีดกรดทรานเอกซามิกเข้าใต้ผิวหนัง ก็เป็นทางเลือกที่มีประสิทธิภาพสูงในการควบคุมฝ้าเลือด (The vascular component of melasma: a systematic review of laboratory, diagnostic, and therapeutic evidence, Dermatologic Surgery, 2020)

การรักษาฝ้าเลือดด้วยเลเซอร์และเทคโนโลยีแสง

การรักษาฝ้าเลือดด้วยเลเซอร์และแสงที่สำคัญคือ Pulsed Dye Laser (PDL) ซึ่งมุ่งเป้าไปที่การทำลายเส้นเลือดที่ผิดปกติโดยตรง ในขณะที่เทคโนโลยีอื่น ๆ เช่น Intense Pulsed Light (IPL) และ Q-switched Nd:YAG ก็ถูกนำมาใช้เพื่อลดเม็ดสีและมักใช้เป็นการรักษาร่วมกัน

เทคโนโลยีเลเซอร์และแสงที่ใช้ในการรักษาฝ้าเลือดมีดังนี้

• Pulsed Dye Laser (PDL): เป็นเลเซอร์ที่ใช้ความยาวคลื่น 585-595 นาโนเมตร เพื่อเป้าหมายคือฮีโมโกลบินในเส้นเลือด ช่วยลดรอยแดงและเส้นเลือดฝอยที่มองเห็นได้ในฝ้าเลือด มีประสิทธิภาพดีโดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีเส้นเลือดฝอยขยายตัวชัดเจน
• Intense Pulsed Light (IPL): เป็นแสงที่มีช่วงคลื่นกว้าง สามารถจับได้ทั้งเม็ดสีและเส้นเลือด จึงช่วยลดทั้งรอยดำและรอยแดงได้พร้อมกัน แต่มีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดรอยดำหลังการอักเสบ (PIH) และมีอัตราการกลับมาเป็นซ้ำสูง
• Q-Switched Nd:YAG Laser (1064 nm): หรือที่เรียกว่า “Laser Toning” เป็นการใช้เลเซอร์พลังงานต่ำเพื่อค่อย ๆ ทำลายเม็ดสี ได้รับความนิยมอย่างมากในเอเชียและให้ผลดีในการลดความเข้มของฝ้า แต่อาจทำให้เกิดจุดด่างขาวได้หากทำบ่อยเกินไป
• Fractional Lasers: เลเซอร์กลุ่มนี้จะสร้างแผลขนาดเล็กในผิวเพื่อกระตุ้นการผลัดเซลล์ผิวที่มีเม็ดสีออกไป ให้ผลดีในช่วงแรกแต่อัตราการกลับมาเป็นซ้ำสูงและมีความเสี่ยงต่อการเกิดรอยดำหลังการอักเสบ (The vascular component of melasma: a systematic review of laboratory, diagnostic, and therapeutic evidence, Dermatologic Surgery, 2020)

สูตรรักษาฝ้าเลือดแบบธรรมชาติ

การรักษาฝ้าเลือดด้วยวิธีธรรมชาติที่ให้ผลการรักษาชัดเจนนั้นมีจำกัด แต่มีสารสกัดและอาหารเสริมบางชนิดที่อาจใช้เป็นตัวช่วยเสริมการรักษาหลักได้

สารสกัดและอาหารเสริมจากธรรมชาติที่อาจมีส่วนช่วยในการรักษาฝ้าเลือด ได้แก่

• สารสกัดสำหรับทาภายนอก:
  • สารสกัดจากชะเอมเทศ (Licorice Extract): มีสารกลาบริดิน (Glabridin) ที่ช่วยยับยั้งการสร้างเม็ดสีและลดการอักเสบ
  • ขมิ้น (Turmeric): มีสารเคอร์คูมิน (Curcumin) ที่มีคุณสมบัติต้านการอักเสบและอาจช่วยยับยั้งการสร้างเม็ดสีได้เล็กน้อย
  • ว่านหางจระเข้ (Aloe Vera): มีสารอะโลซิน (Aloesin) ที่อาจช่วยยับยั้งการสร้างเม็ดสีและช่วยปลอบประโลมผิว
• อาหารเสริมสำหรับรับประทาน:
  • สารสกัดจากเฟิร์น (Polypodium leucotomos): เป็นสารต้านอนุมูลอิสระที่ช่วยปกป้องผิวจากรังสียูวี
  • กลูตาไธโอน (Glutathione): เป็นสารต้านอนุมูลอิสระที่อาจช่วยให้ผิวสว่างขึ้นเล็กน้อย
  • วิตามินซีและอี (Vitamins C and E): ช่วยต้านอนุมูลอิสระและส่งเสริมสุขภาพผิวโดยรวม

ควรหลีกเลี่ยงการใช้วัตถุดิบที่มีฤทธิ์เป็นกรดสูงโดยตรงบนผิวหน้า เช่น น้ำมะนาวหรือน้ำส้มสายชูหมักจากแอปเปิ้ล เพราะอาจทำให้ผิวระคายเคืองและฝ้าเข้มขึ้นได้ (Understanding melasma – pharmacology, procedures and prevention for optimal treatment results (Review), International Journal of Environmental Research and Public Health, 2022)

วิธีป้องกันฝ้าเลือดไม่ให้กลับมา

การป้องกันแสงแดดอย่างเข้มงวดเป็นวิธีที่ดีที่สุดในการป้องกันฝ้าเลือดไม่ให้กลับมาเป็นซ้ำ ซึ่งรวมถึงการใช้ครีมกันแดดเป็นประจำ ควบคู่ไปกับการหลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้นอื่นๆ และการใช้ยาทาเพื่อควบคุมอาการอย่างต่อเนื่อง

แนวทางการป้องกันฝ้าเลือดประกอบด้วย:

• การทาครีมกันแดด: ใช้ครีมกันแดดที่มีค่า SPF 50+ และมีคุณสมบัติป้องกันรังสีได้ในวงกว้าง (Broad-spectrum) ทุกวัน โดยเฉพาะครีมกันแดดชนิดมีสี (Tinted sunscreen) ที่มีส่วนผสมของ Iron Oxide เพื่อป้องกันแสงที่มองเห็นได้ (Visible light) และควรทาซ้ำทุกๆ 2 ชั่วโมง
• การป้องกันทางกายภาพ: สวมหมวกปีกกว้างและแว่นกันแดดเพื่อลดการสัมผัสรังสียูวีโดยตรง
• การหลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้น:
  • ฮอร์โมน: พิจารณาหยุดหรือเปลี่ยนยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมน หากเป็นไปได้
  • ความร้อน: หลีกเลี่ยงการสัมผัสความร้อนสูง เช่น ซาวน่า ห้องอบไอน้ำ หรือการทำโยคะร้อน
  • การระคายเคือง: ใช้ผลิตภัณฑ์ดูแลผิวที่อ่อนโยนและหลีกเลี่ยงการขัดถูผิวแรงๆ
• การใช้ยาเพื่อควบคุมอาการ: ใช้ยาทาฝ้าอย่างต่อเนื่องในความถี่ที่ลดลง เช่น การใช้ไฮโดรควิโนน (Hydroquinone) หรือเรตินอยด์ (Retinoid) สัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง เพื่อควบคุมไม่ให้ฝ้ากลับมาเข้มขึ้น (DermNet New Zealand, 2023)

การใช้ครีมกันแดดอย่างถูกวิธี

การใช้ครีมกันแดดที่ถูกต้องเพื่อป้องกันฝ้าคือการเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ชนิด Broad-spectrum ที่มีค่า SPF 50+ และมีคุณสมบัติป้องกันรังสี UVA สูง โดยควรทาในปริมาณที่แนะนำคือประมาณ 1/2 ช้อนชาสำหรับใบหน้าและลำคอ และทาซ้ำทุกๆ 2 ชั่วโมงเมื่ออยู่กลางแจ้ง นอกจากนี้ ควรเลือกครีมกันแดดที่มีส่วนผสมของ Iron Oxides ซึ่งมักเป็นชนิดมีสี (Tinted) เพื่อช่วยป้องกันแสงที่มองเห็นได้ (Visible Light) และควรใช้วิธีป้องกันทางกายภาพร่วมด้วย เช่น การสวมหมวกปีกกว้าง และหลีกเลี่ยงแสงแดดในช่วงเวลา 10.00-16.00 น. (Update on Melasma—Part I: Pathogenesis, Dermatology and Therapy, 2022)

การหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดฝ้า

การป้องกันฝ้าที่มีประสิทธิภาพที่สุดคือ การป้องกันแสงแดดอย่างเคร่งครัด เนื่องจากรังสียูวีเป็นปัจจัยกระตุ้นที่สำคัญที่สุด การปฏิบัติตัวเพื่อหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงอื่น ๆ สามารถทำได้ดังนี้

• ทาครีมกันแดดเป็นประจำ: ควรเลือกใช้ครีมกันแดดที่มีค่า SPF 50+ และมีคุณสมบัติป้องกันรังสี UVA และแสงที่มองเห็นได้ (Visible Light) โดยทาซ้ำทุก 2 ชั่วโมงเมื่ออยู่กลางแจ้ง
• ใช้อุปกรณ์ป้องกันแสงแดด: สวมหมวกปีกกว้างและแว่นกันแดดเพื่อป้องกันผิวหน้าจากแสงแดดโดยตรง
• หลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้นทางฮอร์โมน: หากเป็นไปได้ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อหยุดหรือเปลี่ยนวิธีการคุมกำเนิดที่ไม่ใช้ฮอร์โมน
• หลีกเลี่ยงความร้อน: จำกัดการสัมผัสความร้อนสูง เช่น การอบซาวน่า หรือการทำอาหารหน้าเตาเป็นเวลานาน เพราะความร้อนสามารถกระตุ้นให้ฝ้าเข้มขึ้นได้
• ใช้ผลิตภัณฑ์ที่อ่อนโยน: หลีกเลี่ยงการใช้ผลิตภัณฑ์ที่ก่อให้เกิดการระคายเคือง การขัดถูผิวอย่างรุนแรง และครีมทาฝ้าที่ไม่ได้มาตรฐานซึ่งอาจมีส่วนผสมของสเตียรอยด์ (DermNet New Zealand, 2023)

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับฝ้าเลือด

ฝ้าเลือดกินอะไรหาย

ยังไม่มีอาหารชนิดใดที่สามารถรักษาฝ้าเลือดให้หายขาดได้โดยตรง แต่การรับประทานยา อาหารเสริมบางชนิด และการปรับเปลี่ยนอาหารอาจช่วยควบคุมและบรรเทาอาการได้

• ยาที่แพทย์สั่งจ่าย: กรดทรานเอกซามิก (Tranexamic Acid) ชนิดรับประทาน เป็นยาที่มีหลักฐานการวิจัยรองรับว่าสามารถลดฝ้าได้อย่างมีนัยสำคัญ
• อาหารเสริม:
  • สารสกัดจากเฟิร์น (Polypodium leucotomos): ช่วยปกป้องผิวจากแสงแดดและลดการเกิดฝ้าที่ถูกกระตุ้นโดยรังสียูวี
  • สารต้านอนุมูลอิสระ: เช่น กลูตาไธโอน (Glutathione) วิตามินซี และวิตามินอี อาจช่วยให้ผิวสว่างขึ้นเล็กน้อยและลดความเสียหายจากอนุมูลอิสระ
  • กรดไขมันโอเมก้า 3: พบในน้ำมันปลา มีคุณสมบัติต้านการอักเสบ ซึ่งอาจช่วยลดการอักเสบใต้ผิวหนังที่เกี่ยวข้องกับฝ้าได้
• อาหารที่ควรเลี่ยง: ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่กระตุ้นให้หน้าแดง เช่น อาหารรสจัดและแอลกอฮอล์ เพราะอาจทำให้อาการเส้นเลือดขยายตัวและรอยแดงของฝ้าเลือดแย่ลงได้

ครีมรักษาฝ้าเลือดชนิดไหนดีที่สุด

ครีมสูตรผสม 3 ชนิด ซึ่งประกอบด้วยไฮโดรควิโนน (hydroquinone), เทรติโนอิน (tretinoin) และสเตียรอยด์ชนิดอ่อน ถือเป็นยาทาฝ้าที่ได้รับการยอมรับว่ามีประสิทธิภาพสูงสุดในการรักษาฝ้าเลือดในระยะแรก ครีมกลุ่มนี้ เช่น Tri-Luma® สามารถลดเลือนฝ้าได้อย่างรวดเร็ว แต่ควรใช้ในระยะสั้นภายใต้การดูแลของแพทย์เท่านั้น

นอกจากนี้ ครีมที่มีส่วนผสมซึ่งช่วยลดทั้งเม็ดสีและการอักเสบของเส้นเลือดก็มีประโยชน์สำหรับฝ้าเลือดโดยเฉพาะ ได้แก่:

• กรดทรานเอกซามิก (Tranexamic Acid): ช่วยลดการสร้างเม็ดสีและลดความผิดปกติของเส้นเลือด
• กรดอะซีลาอิก (Azelaic Acid): มีฤทธิ์ยับยั้งการสร้างเม็ดสีและต้านการอักเสบ
• ไนอะซินาไมด์ (Niacinamide): ช่วยลดการส่งต่อเม็ดสีไปยังผิวชั้นบนและเสริมสร้างเกราะป้องกันผิวให้แข็งแรง (Efficacy of a triple-combination cream for the treatment of facial melasma: a randomized, placebo-controlled study, Journal of the American Academy of Dermatology, 2003)

รักษาฝ้าเลือดต้องใช้เวลานานแค่ไหน

การรักษาฝ้าเลือดให้เห็นผลชัดเจน มักใช้เวลาประมาณ 3-6 เดือน ระยะเวลานี้เป็นการรักษาในช่วงแรกเพื่อลดเลือนรอยฝ้าและความแดง ซึ่งอาจรวมถึงการใช้ยาทา การทำเลเซอร์ หรือการฉีดเมโสเทอราปี หลังจากนั้นจำเป็นต้องมีการดูแลต่อเนื่องเพื่อควบคุมไม่ให้ฝ้ากลับมาเป็นซ้ำ (Understanding melasma – pharmacology, procedures and prevention for optimal treatment results, International Journal of Environmental Research and Public Health, 2022)

กินยารักษาฝ้าอันตรายไหม

ความปลอดภัยของยารักษาฝ้าชนิดรับประทานขึ้นอยู่กับชนิดของยา โดยยาที่ใช้กันอย่างแพร่หลายคือกรดทรานเอกซามิก (Tranexamic Acid หรือ TXA) ซึ่งอาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดลิ่มเลือดอุดตันได้ จึงไม่เหมาะกับผู้ที่มีประวัติเกี่ยวกับลิ่มเลือด และจำเป็นต้องใช้ภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างเคร่งครัด ส่วนอาหารเสริมอื่นๆ เช่น กลูตาไธโอน (Glutathione) หรือสารสกัดจากเฟิร์น (Polypodium leucotomos) โดยทั่วไปถือว่ามีความปลอดภัยสูงและมีผลข้างเคียงน้อย